Mga tula sa Unang Daigdigang Digmaan

MGA TULA SA UNANG DAIGDIGANG DIGMAAN 

Maikling sanaysay ni Gregorio V. Bituin Jr.

Matindi ang digmaan, madugo. Kaya ang ilarawan ito ng mga nakaranas mismo ng digmaan, lalo na sa anyong patula o pampanitikan, ay kahanga-hanga, lalo't batid mong sinulat nila iyon habang sila'y nakikipaglaban, tangan ang kanilang baril, nakikipagpalitan ng putok.

Kaya ang dalawang aklat ng tula na nasa akin ay pambihira. Dahil bihira tayong makakita ng mga aklat ng tula hinggil sa Unang Daigdigang Digmaan (hindi  Digmaang Pandaigdig, na ilang beses ko nang sinabing mali ang pagkakasalin). Ang tinutukoy kong mga libro'y ito: Poems of the Great War 1914-1918, may sukat na 4" x 5 1/2", at may 160 pahina, kasama ang 12 pahinang Roman numerals, at inilathala ng Penguin Books noong 1998. Nabili ko ito sa BookSale ng Farmers sa Cubao noong Enero 18, 2018 sa halagang P60.00. Ang isa pa'y ang Some Desperate Glory: The First World War the Poets Knew, ni Max Egremont, may sukat na 5 5/8" x 8 5/8", at may 456 pahina, kasama ang 16 na pahinang Roman numerals, at inilathala ng Farrar, Straus and Goroux sa New York noong 2014, at nabili ko naman sa BookSale sa Shopwise branch sa Cubao noong Disyembre 24, 2020, sa halagang P240.00.

Sa Poems of the Great War 1914-1918 ay may dalawampu't isang makata, at 81 tula. Ito'y sina, at ang bilang ng kanilang tula: Richard Aldington - 2; Edmund Blunden - 8; Rupert Brooke - 1; F. S. Flint - 1; Ford Madox Ford - 1; Robert Graves - 1; Ivor Gurney - 10; Thomas Hardy - 1; John McCrae - 1; Frederic Manning - 1; Charlotte Mew - 1; Alice Meynell - 1; Wilfred Owen - 20; Margaret Postgate Cole - 1; Herbert Read - 1; Edgell Rickword - 1; Isaac Rosenberg - 3; Siegfred Sassoon - 17; Charles Hamilton Sorley - 2; Edward Thomas - 6; at May Wedderburn Cannan - 1.

Ang Some Desperate Glory: The First World War the Poets Knew ay may labing-isang makata, at may 73 tula. Ang mga makatang ito at ang bilang ng kanilang tula sa aklat ay sina: Edmund Blunden - 2; Rupert Brooke - 4; Robert Graves - 1; Julian Grenfell - 2; Ivor Gurney - 11; Robert Nichols - 4; Wilfred Owen - 11; Isaac Rosenberg - 11; Siegfred Sassoon - 9; Charles Sorley - 4; at Thomas Hardy - 14. Ang mga tula rito'y hinati sa panahon o taon ng pagkakasulat, at may mga sanaysay o kwento hinggil sa tula at pangyayari: 1914 - may pitong tula; 1915 - 18 tula; 1916 - 15 tula; 1917 - 19 tula; at 1918 - 14 tula.

Kapansin-pansin sa bilang ng mga tula ang marahil ay masisipag magsulat na makata, o marahil ay mga nagustuhang tula ng patnugot ng aklat. Sa Poems of the Great War 1914-1918, si Ivor Gurney ay may sampu, Wilfred Owen ay may 20, at si Siegfred Sassoon ay may 17  tula. Sa Some Desperate Glory, si Ivor Gurney, Wilfred Owen, at Isaac Rosenberg ay may tiglabing-isang tula, habang si Siegfred Sassoon ay may 9 na tula at si Thomas Hardy naman ay may 14 tula.

Nais kong proyektuhin ito ng pagsasalin o isasalin ko sa wikang Filipino ang kanilang mga tula, na susubukan kong may sukat at tugma ang iba, upang mas madama natin ang kanilang mga katha sa panahon ng digmaan. Marahil isa pang dapat gawin ay saliksikin ang kanilang mga talambuhay, at ano ang kaugnayan nila sa Unang Daigdigang Digmaan. Sila ba'y mga sibilyan lamang o mga kawal na nakibaka sa panahong iyon? Isa ito sa mga nais kong tapusing isalin at mailathala upang mabasa ng ating mga kababayan ang kanilang mga tula sa ating sariling wika.

Kung ating titingnan, ang dalawang aklat ay tumutukoy sa mga likhang tula noong Unang Daigdigang Digmaan mula 1914-1918. Nagsimula ang digmaan noong Hunyo 28 1914 nang pinaslang ng isang nasyunalistang Serbyan si Archduke Franz Ferdinand ng Imperyong Austriya-Hunggariya. Mula rito'y nagdigmaan na ang mga makapangyarihang bansa sa mundo, na noon ay nahahati sa Pwersang Alyado (batay sa Kasunduan ng Imperyong Briton, Imperyong Ruso at Pransya), at ang Pwersang Sentral (mula naman sa Alyansa ng Imperyong Aleman, Austriya-Hunggarya at Italya). Natapos ang digmaan noong 11 Nobyembre 1918, kung saan nagkaroon ng limang tratado sa pagitan ng mga bansang kasali sa digmaan. Umabot umano, ayon sa pananaliksik, ang Unang Daigdigang Digmaan, sa dalawampung milyong namatay at dalawampu't isang milyong sugatan. Kaya isa ito sa napakatinding digmaan sa kasaysayan.

Kaya ang pagsasalin ng mga tula ng mga makatang nakasaksi sa digmaang ito ay naging adhikain na o misyon ng inyong lingkod. At bilang panimula ay aking isinalin ang tulang August 2014 ng isang makatang Ingles, na nasa pahina 128 ng aklat na Some Desperate Glory.

AUGUST 1914

Poem by Isaac Rosenberg 

What in our lives is burnt

In the fire of this?

The heart's dear granary?

The much we shall miss?

Three lives hath one life -

Iron, honey, gold.

The gold, the honey gone -

Left is the hard and cold.

Iron are our lives

Molten rights through our youth.

A burnt space through ripe fields,

A fair mouth's broken tooth.

AGOSTO 1914

Tula ni Isaac Rosenberg 

Malayang salin ni Gregorio V. Bituin Jr.

11 pantig bawat taludtod

Ano sa buhay nati'y nasusunog

Sa naglalagablab na apoy nito?

Na sa puso'y kamalig nating irog?

Kayraming di natin nakakatagpo?

Tatlong buhay yaong may isang buhay -

Ang bakal, pulot-pukyutan, at ginto.

Ang ginto, ang pulot ay nangawala -

Naiwan ang matigas at malamig.

Yaong bakal na yaring ating buhay

Karapata'y lusaw sa pagkabata.

Espasyo'y sunog sa maayang bukid,

Sira ang ngipin ng magandang bibig.

Si Isaac Rosenberg, isang makata't alagad ng sining (artist), ay isinilang sa Bristol, England noong Nobyembre 25, 1890. Kinatha niya ang una niyang tulang On Receiving News of the War noong huling bahagi ng Hunyo 2014. Nalathala rin ang Youth na ikalawang katipunan ng kanyang mga tula. At dahil walang makuhang trabaho bilang artist ay nagpalista siya sa British Army sa katapusan ng Oktubre 1915. Sa edad na 27, siya'y killed in action o namatay sa digmaan noong Abril 1, 2018. (saliksik mula sa Wikipedia)

Sa isang personal niyang liham, inilarawan ni Rosenberg ang pananaw niya sa digmaan: "I never joined the army for patriotic reasons. Nothing can justify war. I suppose we must all fight to get the trouble over." (Hindi ako sumali sa hukbo para lang sa mga kadahilanang patriotiko. Walang makakapagbigay katwiran sa digmaan. Tingin ko'y dapat tayong lumaban lahat upang matapos na ang gulo.)"

Pagsasalin

PAGSASALIN

Hindi dakila ang digmaan, kaya hindi ko isinalin ng "dakila" ang "great" sa aklat na Poems of the Great War 1914-1918. Mas angkop pa marahil na salin ng "great" sa puntong ito ay "dambuhala". Kaya dapat isalin itong Mga Tula noong Dambuhalang Digmaan.

Gayunpaman, mas isinalin ko ang pamagat ng aklat sa esensya nito, ang Great War na tinutukoy ay ang World War I. Kaya isinalin ko iyon ng ganito: Mga Tula ng Unang Daigdigang Digmaan. Mas "ng" imbes na "noong" ang aking ginamit dahil marahil hindi naman ginamit ay Poems from, kundi Poems of. Gayunman, maaari pang pag-isipan kung ano ang tamang salin sa panahon na ng pag-iedit ng buong aklat ng salin. Subalit sa ngayon, sinisimulan pa lang ang pagsasalin ng mga tula. Mahaba-habang panahon ang kailangan sa pag-iedit.

Marahil itatanong mo: "Bakit hindi mo isinalin ng Unang Digmaang Pandaigdig?" At marahil, idadagdag mo pa: "Digmaang Pandaigdig ang palasak na ginagamit ngayon at iyan din ang salin na nakagisnan natin." At ang akin namang magiging tugon sa iyo ay: "Palagay ko'y hindi angkop na paglalarawan na pandaigdig ang nabanggit na digmaan. Ang maaari pa ay daigdigan na mas nyutral." Ganito ko isinulat noong 2009 sa isang artikulo kung ano ba dapat ang tamang salin ng World War:

"Ang tamang pagkakasalin ng World War II sa ating wika ay Ikalawang Daigdigang Digmaan at hindi ang nakasanayang Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Dahil ang salitang "Pandaigdig" ay may konotasyon ng pagpayag o pagsang-ayon sa bagay na tinutukoy. Ang iba pang katulad nito'y ang "pam, pang" at kung susuriin ang mga ito, "pansaing, panlaba, panlaban, pambayan, pangnayon, pambansa, pandaigdig, makikita nga nating ang unlaping "pan, pam, pang" ay may pagsang-ayon sa nakaugnay na salita nito.

Gayundin naman, dahil hindi lahat ay payag o sang-ayon sa digmaan, maling tawaging Ikalawang Digmaang Pandaigdig ang World War II, kundi mas tumpak na gamitin ang neutral na salitang Ikalawang Daigdigang Digmaan." mula sa kawing na: http://salinnigorio.blogspot.com/2009/05/tamang-salin-ng-wwii.html

Ibinilang ko na sa mga collectors' item ko ang aklat na Poems of the Great War 1914-1918 nang mabili ko ang pambihirang aklat na ito (na mabibilang sa rare book), na may sukat na 4" x 5.5", sa BookSale ng Farmers sa Cubao noong Enero 18, 2018, sa halagang P60.00. Inilathala ito ng Penguin Books noong 1998. Plano kong isalin sa wikang Filipino ang lahat ng tula, kung kakayanin, sa aklat na ito, na binubuo ng 145 pahina.

Borador pa lamang ang disenyo ng pabalat, kung saan anino ko, o selfie, ang aking kinunan nang minsang naglalakad pauwi isang gabi. Aninong marahil ay sumasagisag din sa mga nangawala noong panahon ng digmaan. Naging adhikain ko at niyakap ko nang tungkulin ang pagsasalin ng mga tula mula sa ibang wika upang mabatid at maunawaan ng ating mga kababayan ang iba pang kultura at pangyayari sa ibang bayan. Tulad noong Unang Daigdigang Digmaan, na hindi naman dinanas ng ating bayan.

Gayunman, kung may matatagpuan pa tayong aklat ng mga tula hinggil naman sa World War II, iyon ay paplanuhin ko ring isalin sa wikang Filipino. Sa ilang mga dokumentong isinalin ko'y Ikalawang Daigdigang Digmaan na ang aking ginamit na salin ng World War II. Sa mga nagpasalin ng akda nila, sana'y naunawaan po ninyo ako. Marami pong salamat.

Nais kong ilarawan sa munting tula ang pagmumuni ko sa paksang ito.

ANG SALIN KO NG WWII

Ikalawang Daigdigang Digmaan ang salin ko

sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig, totoo

dama ko'y may konotasyon ng pagsang-ayon ito

sa gyera, nyutral na daigdigan ang ginamit ko

kaya sa aklat ng pagsasalin ng mga tula

ng mga nabuhay at lumaban noon sa digma

ay sadyang bubuhusan ko ng pawis, dugo, diwa't

panahon, upang maunawaan sila ng madla

ang kasaysayan nila sa tula inilarawan

bilang makata'y tungkulin ko na sa panulaan

ang magsalin ng akda nang madama ang kariktan

ng saknong at taludtod sa kabila ng digmaan

nawa kanilang tula'y matapat kong maisalin

lalo't gawaing ito'y niyakap ko nang tungkulin

para sa mamamayan, para sa daigdig natin

salamat ko'y buong puso kung ito'y babasahin

06.16.2022

* ang unang litrato ang pabalat ng aklat na isasalin ng makata, at ang ikalawa naman ang borador o draft na disenyo ng aklat ng salin

Dalawang aklat ng salin

DALAWANG AKLAT NG SALIN

Nakakatuwa na sa paghahalungkat ko sa aking munting aklatan ng nais kong basahin ay nakita kong muli ang dalawang aklat ng salin, lalo na't pulos proyekto ko ngayon ay gawaing pagsasalin.

Noong 2016 ay ibinigay sa akin ng isang kaibigan ang aklat na "Nabighani: Mga Saling Tula ng Kapwa Nilikha" ni Fr. Albert E. Alejo, SJ. Inilathala ito ng UST Publishing House. May dedikasyon pa iyon ng nasabing pari, kung saan isinulat niya: "Greg, Bituin ng Pagsasalin, Paring Bert, 2016". Dedikasyong tila baga bilin sa akin na ipagpatuloy ko ang gawaing pagsasalin.

Nabili ko naman sa Popular Bookstore noong Disyembre 29, 2021 ang aklat na "Landas at Kapangyarihan: Salin ng Tao Te Ching" ni Prof. E. San Juan, Jr.. Ang librong Nabighani ay may sukat na 5.5" x 9" at may 164 pahina, at ang librong Landas at Kapangyarihan, na inilathala ng Philippine Cultural Center Studies, ay may sukat na 5.25" x 8" at may 100 pahina.

Maganda't nahagilap ko ang mga ito sa panahong tinatapos ko ang salin ng 154 soneto ni William Shakespeare para sa ika-459 niyang kaarawan sa Abril 2023, pati na pagsasalin ng mga tula ng makatang Turk na si Nazim Hikmet at ng makatang Bolshevik na si Vladimir Mayakovsky. Bukod pa ito sa planong pagsasalin ng mga tula ng mga lumahok noong Unang Daigdigang Digmaan. Nasimulan ko na ring isalin ang ilang tula nina Karl Marx (noong panahong 1837-38) at ni Edgar Allan Poe. Nakapaglathala na rin ako noon ng aklat ng salin ko ng mga akda ni Che Guevara, kung saan inilathala ito ng Aklatang Obrero Publishing Collective.

Binabasa ko at pinag-aaralan ang mga akda sa dalawang nabanggit kong aklat ng salin, upang bakasakaling may matanaw na liwanag o anumang dunong sa ginawa nilang pagsasalin, na hindi lamang basta nagsalin ng literal kundi paano nila ito isinalin nang matapat sa orihinal at maisulat nang mas mauunawaan ng mambabasa.

Ang mga ganitong aklat ng salin ay nagbibigay inspirasyon sa akin upang pag-igihan pa at ipagpatuloy ang mga nasimulan kong gawain at tungkuling pagsasalin. Wala naman akong inaasahang kikitain sa mga ito dahil ito'y inisyatiba ko lamang, kung saan tanging kasiyahan ang madarama pag natapos at nalathala ang mga ito. Higit pa ay nais kong mag-ambag upang higit na maunawaan ng ating mga kababayan ang mga akda ng mga kilalang tao sa kasaysayan, at ng mga hindi kilala ngunit may naiambag na tula upang ilarawan ang kanilang karanasan sa kanilang panahon.

Nais kong mag-iwan ng munting tula ng pagninilay at sariling palagay hinggil dito.

ako'y matututo sa dalawang aklat ng salin

na sa munting sanaysay na ito'y nabanggit ko rin

mabuti't nagkaroon ng ganitong babasahin

nang nangyayari sa ibang dako'y mabatid natin

di lang ito babasahin kundi aaralin pa

upang sa ginawa nila, may aral na makuha

salamat sa salin nila para sa mambabasa

nang maunawa yaong klasikong akda ng iba

para sa akin, libro't nagsalin ay inspirasyon

di lang ang aklat kundi ang mga nagsalin niyon

sa gitna ng pagkakaiba ng kultura't nasyon

magsalin at magpaunawa ang kanilang misyon

sadyang kayganda ng layunin ng kanilang aklat

isinalin upang maunawaan nating sukat

yaong mga klasikong akda't tulang mapagmulat

mabuhay ang mga nagsalin, maraming salamat

tunay na mahalaga ang gawaing pagsasalin

kaya ito'y ginawa ko't niyakap ding tungkulin

para sa masa, para sa bayan, para sa atin

at sa kinabukasan ng henerasyong darating

06.16.2022

Lipunang Makatao: Sagot sa Kantang "Bagong Lipunan"

LIPUNANG MAKATAO: SAGOT SA KANTANG "BAGONG LIPUNAN"

Maikling sanaysay ni Gregorio V. Bituin Jr.

Kampanyahan pa lang ay pinatutugtog na sa trompa o MPT ng BBM ang "Bagong Lipunan". Ang kantang pinauso noong panahon ng batas-militar, noong panahon ng diktadura. At ngayong malaki ang kalamangan ni BBM kay Leni sa halalan, at pag sumumpa na bilang pangulo si BBM, tiyak muling iilanglang sa himpapawid ang kanta ng diktadura - ang "Bagong Lipunan".

Nakakasuka, pag alam mo kung ano ang awiting iyon. Ideyolohikal, kanta ng panahon ng diktadura, noong panahong maraming paglabag sa karapatang pantao, maraming tinortyur, kinulong at iwinala na hanggang ngayon ay hindi pa nakikita. Kumbaga, labanan din ito ng kultura. Kaya balikan natin ang isa pang awiting mas nararapat na kantahin ng ating mamamayan, ang "Lipunang Makatao". Lagi itong inaawit sa mga pagtitipon ng manggagawa't maralita. Lagi itong inaawit ng grupong Teatro Pabrika sa mga pagkilos, bagamat karaniwang ang salitang "kaibigan" ay pinapalitan nila ng "manggagawa". Lagi namin itong inaawit. Lagi ko itong inaawit.

Dalawang magkaibang kanta - Bagong Lipunan at Lipunang Makatao. Anong klaseng lipunan nga ba ang nais tukuyin ng magkatunggaling awiting ito? Magkaibang liriko ng awitin. Kanta upang disiplinahin ang mamamayan. Awit hinggil sa kongkretong pagsusuri sa kongkretong kalagayan ng mamamayan. Dalawang magkatunggaling awit. Labanan ng mga uri. Kapitalista laban sa manggagawa. Burgesya laban sa dukha. Trapo laban sa tinuturing na basahan. Mapagsamantala laban sa pinagsasamantalahan. Mapang-api laban sa inaapi.

Mas matindi rin ang "Lipunang Makatao" kaysa "Bayan Ko" na sinulat ni Jose Corazon de Jesus. Ang lipunan ay pandaigdigan, hindi lang pambayan. Dapat palitan ang sistema ng lipunan, hindi lang paalisin ang dayuhan. Dapat lumaya sa pagsasamantala, hindi lang paglaya sa kuko ng agila o dragon.

Ang awiting "Lipunang Makatao" ay titik ni Resty Domingo na nagwagi ng unang gantimpala sa isang patimpalak ng awit noong 1988. Awitin itong makabagbag-damdamin pag iyong naunawaan ang ibig sabihin ng awit. Talagang titindig ka para sa prinsipyo ng isang lipunang malaya at makatao, isang lipunang walang pagsasamantala ng tao sa tao.

Bilang aktibistang makata, nais kong balikan, ituro, at ipabatid sa mga manggagawa't maralita ang awit na "Lipunang Makatao" bilang pangontra sa "Bagong Lipunan". Narito po ang liriko ng awit, na sinipi mula sa cover ng cassette tape album na pinamagatang "Haranang Bayan", na inihandog ng Teatro Pabrika sa pakikipagtulungan ng Philippine Educational Theater Association (PETA), na inilunsad noong mga unang bahagi ng 1990s.

Awit:

LIPUNANG MAKATAO

Solo:

Luha'y dumadaloy sa mugto mong mga mata

Larawan mo'y kalungkutan at kawalan ng pag-asa

Magagandang pangarap sa buhay mo'y di makita

Nabubuhay ka sa panahong mapagsamantala.

Koro:

Gumising ka, kaibigan, ang isip mo'y buksan

Dapat mong tuklasin ang tunay na kadahilanan

Bakit may naghihirap na gaya mo sa lipunan

At sa dako roo'y hanapin ang kasagutan.

Tama ka, kaibigan, sila nga ang dahilan

Ang mapagsamantalang uri sa lipunan

Likhang yaman natin, sila ang nangangamkam

Na dapat mapasaatin at sa buong sambayanan.

Koro:

Tumindig ka, kaibigan, tayo nang magpasya

Panahon nang wakasan ang pagsasamantala

Sa diwa ng layunin tayo'y magkaisa

Lipunang makatao'y itindig ng buong sigla

Buong Sigla.

(Instrumental)

(Acapela ng koro)

(Ulitin ang koro kasama ng instrumento)

Tumindig ka, kaibigan, tayo nang magpasya.

Ang ibon at ang pusa: Buhay ba o patay?

ANG IBON AT ANG PUSA: BUHAY BA O PATAY?

Maikling sanaysay at tula ni Gregorio V. Bituin Jr.

Dalawang anekdota ang tila magkapareho. Ang isa'y tungkol sa pilosopiya at ang isa'y tungkol sa physics. Ang isa'y tungkol sa ibon at ang isa'y tungkol sa pusa. Animo'y pinahuhulaan sa atin kung ang mga ito ba'y buhay o patay?

May isa raw batang nakahuli ng ibon at pinahulaan niya sa kanyang lolo kung ang ibon bang nasa kamay niya't itinago sa kanyang likod ay buhay ba o patay? Nababatid ng kanyang lolo na pag sinabing buhay ay kanya itong pipisilin upang mamatay at kung patay naman ay pakakawalan niya ang ibon. Kaya ang sagot ng kanyang lolo ay ito: "Ang buhay ng ibon ay nasa iyong kamay."

Mas mahirap namang unawain ang naisip hinggil sa pusa ng physicist na si Erwin Schrodinger kung hindi talaga pag-aaralan. Sa haka-hakang eksperimento ni Schrodinger, na kaibigan ni Albert Einstein, naglagay ka ng pusa sa isang kahon na may kaunting radioactive substance. Kapag nabulok ang radioactive substance, nagti-trigger ito ng Geiger counter na nagiging sanhi ng paglabas ng lason o pagsabog na pumapatay sa pusa. Ngayon, ang pagkabulok ng radioactive substance ay pinamamahalaan ng mga batas ng quantum mechanics. Nangangahulugan ito na ang atom ay nagsisimula sa isang pinagsamang estado ng "pagpunta sa pagkabulok" at "hindi pagpunta sa pagkabulok". Kung ilalapat natin ang ideya na hinihimok ng tagamasid sa kasong ito, walang naroroon na may malay na tagamasid (lahat ay nasa isang selyadong kahon), kaya ang buong sistema ay nananatili bilang kumbinasyon ng dalawang posibilidad. Ang pusa ay  patay o maaaring buhay sa parehong oras. Dahil ang pagkakaroon ng isang pusa na parehong patay at buhay sa parehong oras ay hindi totoo at hindi nangyayari sa totoong mundo, pinapakita rito na ang pagbagsak ng wavefunction ay hindi lamang hinihimok ng mga may nakakaunawang tagamasid.

Nakita ni Einstein ang parehong problema sa ideyang hinimok ng tagamasid at binati si Schrodinger para sa kanyang matalinong paglalarawan, na nagsasabing, "gayunpaman, ang interpretasyong ito'y matikas na pinabulaanan ng iyong sistema ng radioactive atom + Geiger counter + amplifier + charge ng gun powder + pusa sa isang kahon, kung saan ang psi-function ng sistemang naglalaman ng pusa na parehong buhay at pinasabog ng pira-piraso. Ang kalagayan ba ng pusa ay malilikha lamang kapag ang isang physicist ay nag-imbestiga sa sitwasyon sa ilang takdang oras?"

Buhay ba o patay ang ibon sa kamay ng bata? Buhay nga ba o patay ang pusa sa kahon? Ang una'y nakasalalay sa kamay ng bata. Habang ang ikalawa'y nasa pagkaunawa sa pisikang mahiwaga, lalo na ang paglalarawan sa quantum, lalo na ang quantum physics at quantum mechanics. Ang quantum ay ang salitang Latin para sa amount (halaga, bilang) na sa modernong pag-unawa ay nangangahulugang ang pinakamaliit na posibleng yunit ng anumang pisikal na katangian, tulad ng enerhiya o bagay.

Dahil sa mga kwento, kaganapan, teorya at paliwanag na ito'y nais kong magbasa pa't aralin ang liknayan o physics, tulad ng pagkahumaling ko sa paborito kong paksang sipnayan o matematika.

BUHAY O PATAY: ANG IBON AT ANG PUSA

itinago ng pilyong bata ang ibon sa kamay

tinanong ang lolo kung ibon ba'y patay o buhay

ang sagot ng matanda'y talagang napakahusay:

"ang buhay ng ibon ay nasa iyong mga kamay"

isang haka-hakang eksperimentasyon sa pusa

upang ipaliwanag ang quantum physics sa madla

physicist na kaibigan ni Einstein ang gumawa

si Erwin Schrodinger nga noon ay nagsuring diwa

naglagay ka sa kahon ng isang pusang nalingap

kung ang kahong iyon ay may radyoaktibong sangkap

pag ito'y nabulok, tiyak sasabog itong ganap

pusa sa kahon ba'y mamamatay sa isang iglap

kamangha-mangha ang pilosopiya't ang pisika

na kaysarap basahin at unawain talaga

baka paliwanag sa atin ay magbigay-saya

at pag naibahagi sa kapwa'y nakatulong pa

Mga pinaghalawan:

http://lordofolympus99.blogspot.com/2013/04/book-1-mga-bagay-na-di-naman-dapat_2052.html

https://www.newscientist.com/definition/schrodingers-cat/

https://www.wtamu.edu/~cbaird/sq/2013/07/30/what-did-schrodingers-cat-experiment-prove/

* mga litrato mula sa google